Τα μικρά πράγματα είναι όμορφα. Αυτή είναι η νέα φιλοσοφία που η νέα ιρλανδική κυβέρνηση έχει υιοθετήσει στην προσπάθειά της να αποκαταστήσει τις προβληματικές τράπεζες της χώρας και τη σταθερότητα στο ίδιο το τραπεζικό σύστημα. Όχι πια περισσότερες τράπεζες από αυτές που χρειάζεται μια χώρα 4 εκατομμυρίων, όχι άλλα μαζικά δάνεια για κερδοσκοπικές real estate δραστηριότητες και όχι επεκτάσεις σε ξένες αγορές.
Η συνταγή για την ανάκαμψη είναι επώδυνη και η χώρα οδηγήθηκε σε αυτήν από εξωτερικές πιέσεις αλλά και λόγω της απελπισμένης ανάγκης να ξαναχτίσει τις πιστωτικές αξιολογήσεις της Ιρλανδίας- οι οποίες έφτασαν κοντά στο να χαρακτηριστούν junk- μέσω της ανάκαμψης των προβληματικών τραπεζών της.
Η αναδιάρθρωση προχωρά με βάση ένα χρονοδιάγραμμα που τέθηκε από τους όρους του προγράμματος ενίσχυσης, το οποίο συμφωνήθηκε με την Τρόικα, καθώς και από τις απαιτήσεις της αγοράς ομολόγων, των επενδυτών αλλά και της δημόσιας ανησυχίας για την βαθιά ύφεση στην οποία η χώρα έχει βυθιστεί.
Υπερβολική ανάπτυξη
Η κρίση ήδη προκάλεσε πρόωρες εκλογές οι οποίες οδήγησαν στην ντροπιαστική απομάκρυνση της Κυβέρνησης του Brian Cowen, του οποίου η εγγύηση επί όλων των καταθέσεων τον Σεπτέμβριο του 2008 θεωρήθηκε ευρέως ως η αιτία της πτώσης και της ταπείνωσης της χώρας. Πρόκειται για την «πιο μαύρη ημέρα στην Ιρλανδία από τότε που ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος», σύμφωνα με τον νέο υπουργό οικονομικών, Michael Noonan.
«Συνολικά, το ιρλανδικό τραπεζικό σύστημα μεγάλωσε υπερβολικά και πρέπει το μέγεθός του να μειωθεί», ανέφερε μελέτη για το τραπεζικό σύστημα η οποία τέθηκε στη διάθεση του κ. Noonan μόλις αυτός ανέλαβε φέτος το Μάρτιο ως μέλος της νέας κυβέρνησης του Fine Gael.
Εντός τριών εβδομάδων ο κ. Noonan λειτούργησε στην κατεύθυνση αυτή: Ανακοίνωσε ότι ο τραπεζικός κλάδος της χώρας θα αναδιαρθρωθεί και θα αποτελείται από δύο τράπεζες- πυλώνες. Οικοδομημένες πάνω στις υπάρχουσες βάσεις των Bank of Ireland και Allied Irish Bank οι δύο τράπεζες θα παρέχουν πλήρες εύρος βασικών υπηρεσιών. Ξένες τράπεζες είναι καλοδεχούμενες να τις ανταγωνιστούν.
Ο κ. Noonan είχε την εξουσία να προχωρήσει σε τέτοιες δραματικές αλλαγές όχι μέσω δικτατορικών εξουσιών, αλλά απλώς γιατί το ιρλανδικό δημόσιο έχει στην ιδιοκτησία του πλήρως ή κατά πλειοψηφία 5 από τις 6 ιρλανδικές τράπεζες, ενώ στην 6η, την Bank of Ireland κατέχει το 36%. «Στην ουσία οι τράπεζές μας θα πρέπει να γίνουν μικρότερες, να είναι περισσότερο εστιασμένες στις βασικές τους υπηρεσίες, καλύτερα χρηματοδοτούμενες και καλύτερα κεφαλαιοποιημένες».
Ο κ. Noonan θέσπισε ότι όχι μόνο θα υπάρχουν λιγότερες τράπεζες, αλλά και ότι οι δραστηριότητές τους θα είναι πιο περιορισμένες. Οι τραπεζικές εργασίες θα χωρίζονται σε βασικές και μη βασικές. Οι μη βασικές, αυτές δηλαδή που «δεν εξυπηρετούν την ανάπτυξη της Ιρλανδίας» θα διατεθούν εντός συγκεκριμένου διαστήματος μέσω της διαδικασίας απομόχλευσης.
Ανάγκη ενδυνάμωσης
Οι τράπεζες θα χρειαστεί να ενισχύσουν τις κεφαλαιακές τους θέσεις- η BOI κατά 5,2 δισ. ευρώ, η AIB κατά 13,3 δισ. ευρώ και η EBS κατά 1,5 δισ. ευρώ. Τα ποσά αυτά αποφασίστηκαν σε συνέχεια των αυστηρών τεστ κοπώσεως για κεφάλαια και ρευστότητα που διενεργήθηκαν στην κεντρική τράπεζα της Ιρλανδίας από εταιρία του εξωτερικού, την Blackrock Solutions, και ανακοινώθηκαν στις 31 του φετινού Μαρτίου.
Στην BOI θα δοθεί χρόνος ώστε να συγκεντρώσει κεφάλαια από ιδιωτικές πηγές. Το κράτος θα παρέχει στις άλλες τράπεζες τα κεφάλαια- όπως θα κάνει και με την BOI εφόσον χρειαστεί- χρησιμοποιώντας τα κεφάλαια που παρέχει η ΕΕ και το ΔΝΤ. Για να βελτιώσουν τη ρευστότητά τους, οι τράπεζες θα πρέπει ακόμη να μειώσουν το λόγο δανείων προς καταθέσεις στο 122,5% έως το 2013, διαθέτοντας 73 δισ. ευρώ σε μη βασικά στοιχεία ενεργητικού.
Τον Δεκέμβριο του 2010 ο λόγος δανείων προς καταθέσεις των τεσσάρων τραπεζών κυμάνθηκε από το 166% (AIB) έως το 248% (Irish Life & Permanent)- γεγονός που εύγλωττα αποτυπώνει την κατάσταση που αντιμετωπίζουν.
Τα τεστ κόπωσης επιδοκιμάστηκαν από την Τρόικα, η οποία τα χαρακτήρισε «μεγάλο βήμα προς την αποκατάσταση της υγείας του ιρλανδικού τραπεζικού συστήματος». Οι αντιδράσεις των οίκων αξιολόγησης ήταν λιγότερο θετικές.
Η Moody’s ανακοίνωσε υποβάθμιση τονίζοντας το αβέβαιο λειτουργικό περιβάλλον και το ότι θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν πιέσεις βραχυχρόνια σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση. Όπως είπε, η ποιότητα ενεργητικού και τα κέρδη είναι πιθανό να είναι εξαιρετικά αδύναμα και ότι η διαδικασία απομόχλευσης θα μπορούσε να αυξήσει την ποιότητα ενεργητικού και τις πιέσεις στα κέρδη.
Η Fitch έθεσε το rating watch σε αρνητικό, επισημαίνοντας ότι αυτό αντανακλά και τη γνώμη της για την ίδια τη χώρα, ενώ η S&P αποκάλεσε τα τεστ κόπωσης «αξιόπιστο πρώτο βήμα» προς την επανοικοδόμηση της επενδυτικής εμπιστοσύνης, αλλά υπογράμμισε ότι θα χρειαστούν πολλά χρόνια έως ότου το ιρλανδικό τραπεζικό σύστημα ξανασταθεί στα πόδια του.
Ο Pat Farrell, επικεφαλής της Irish Banking Federation συμφωνεί ότι η Ιρλανδία, τα χρόνια του «κέλτικου τίγρη» είχε ίσως υπερβολικά μεγάλη τραπεζική διείσδυση. Πιστεύει ότι ο σκληρός ανταγωνισμός ανάμεσα στις τράπεζες πιθανόν οδήγησε σε απερίσκεπτο δανεισμό. Επιμένει ότι οι τράπεζες που θα επιβιώσουν θα είναι κάτι παραπάνω από ιδρύματα του τύπου “δάνεια και καταθέσεις”.
«Η ιρλανδική οικονομία εξακολουθεί να είναι μια εξελιγμένη οικονομία με σημαντικό εξαγωγικό κλάδο», σημειώνει ο κ. Farrell. Σε ό,τι αφορά το retail, ο κ. Farrell εκτιμά ότι οι μεσαίου και μεγάλου μεγέθους εταιρίες θα εξακολουθήσουν να χρειάζονται δάνεια, συναλλαγές σε ξένα νομίσματα και χρηματοδότηση εισαγωγών και εξαγωγών. Οι ιρλανδικές επιχειρήσεις θα εξακολουθήσουν να χρειάζονται investment banking, χρηματοδότηση εξαγορών και συγχωνεύσεων και υπηρεσίες κοινοπρακτικών δανείων.
Προσελκύοντας επενδύσεις
Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι το κατά πόσον, έπειτα από όλα αυτά τα επώδυνα στάδια, οι τράπεζες θα μπορέσουν να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις. Ο Philip Lane, οικονομολόγος στο Trinity College του Δουβλίνου πιστεύει ότι οι επενδυτές ίσως ενδιαφερθούν μετά την εκ μέρους της Κυβέρνησης ολοκλήρωση του πρώτου κύματος αναδιαρθρώσεων. «Το σημαντικό είναι το θέμα του κρατικού χρέους και του αν θα καλυφθεί πλήρως. Κανείς ξένος επενδυτής δεν θα εμπλακεί στην αναδιάρθρωση μια και το τραπεζικό χρέος έχει την εγγύηση του κρατικού», λέει.
Ο Ben May, αναλυτής στην ανεξάρτητη συμβουλευτική εταιρία Capital Economics, είναι εξίσου επιφυλακτικός. Κατά την άποψή του, αν και τα τεστ κόπωσης είναι κάπως ενθαρρυντικά, είναι δύσκολο να ειπωθεί με βεβαιότητα σε τι κατάσταση είναι το τραπεζικό σύστημα γιατί η πραγματική κλίμακα των προβλημάτων του υποτιμάται διαρκώς. «Πιστεύουμε ότι η Ιρλανδία θα περάσει μια μακρά περίοδο στασιμότητας με πιθανό τον κίνδυνο αποπληθωρισμού που μπορεί να ωθήσει υψηλότερα το δημόσιο χρέος. Δεν θεωρούμε ότι μια χρεοκοπία της Ιρλανδίας είναι πιθανή αλλά δεν μπορεί να αποκλείεται στην περίπτωση που χρειαστεί η κυβέρνηση να διοχετεύσει περισσότερα χρήματα στο σύστημα», λέει.
Ενδιαφέρον από ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια;
Ενώ πέρσι υπήρχε περιορισμένο ενδιαφέρον για τις ιρλανδικές τράπεζες από ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια, το 2011 ακόμη και η τάση αυτή ατόνησε, σύμφωνα με την Libby Garvey, στέλεχος της νομικής εταιρίας Matheson Ormsby Prentice. Η ίδια τονίζει ότι οι τράπεζες αντιμετωπίσουν και άλλα προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων και των αναλήψεων που πραγματοποιούν στις καταθέσεις τους μεγάλες επιχειρήσεις.
Στοιχεία από την Κεντρική Τράπεζα της χώρας δείχνουν ότι οι καταθέσεις του ιρλανδικού ιδιωτικού τομέα σε ιρλανδικές τράπεζες υποχώρησαν με ετήσιο ρυθμό 7,4% κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2010, κυρίως λόγω εκροών που έγιναν σε άλλους χρηματοοικονομικούς ενδιάμεσους, όπως ασφαλιστικές εταιρίες ή συνταξιοδοτικά κεφάλαια.
Κατά την ίδια περίοδο, οι καταθέσεις από μη κατοίκους του ιδιωτικού τομέα έπεσαν με ρυθμό 22,3%.
Ο κ. Garvey αποδίδει την εξέλιξη αυτή στην ανικανότητα της τράπεζας να συμμορφωθεί με τα guidelines– που αφορούν τους λόγους χρέους προς δάνεια, καθώς οι αξιολογήσεις των τραπεζών διολισθαίνουν. Οι υποβαθμίσεις δημιουργούν άλλα προβλήματα μαζί με τη δυσκολία για συγκέντρωση κεφαλαίων. «Ακόμα και τμήματα ιρλανδικών κρατικών τραπεζών αναγκάζονται να μετακινήσουν κεφάλαια σε μη ιρλανδικές τράπεζες», προσθέτει.
Ο John Cotter, διευθυντής του Κέντρου Οικονομικών Σπουδών του University College του Δουβλίνιου δεν κρύβει τις ανησυχίες του. «Πέντε χρόνια πριν», λέει, «οι τράπεζες ήταν οι πιο ενεργοί οργανισμοί της οικονομίας. Τώρα ακόμη και να ήθελαν να είναι ενεργοί, δεν υπάρχουν άνθρωποι ενδιαφερόμενοι». Ο κ. Cotter επικαλείται το επίπεδο της ανεργίας που είναι στο 15% και το αυξανόμενο ρεύμα μετανάστευσης.
«Η ερώτηση τώρα είναι κατά πόσο οι τράπεζες θα υποαποδίδουν επειδή οι άνθρωποι δεν θέλουν να δανείζονται», προσθέτει.
Κομβικό σημείο για τις τράπεζες είναι το εάν η αγορά του real estate έχει βρεθεί στον πάτο. Η αγορά κατοικίας συνεχίζει την πτώση της όπως και οι αξίες των εμπορικών ιδιοκτησιών. Ο κ. Cotter προειδοποιεί ότι, αν συνεχίσει η πτώση, θα οδηγήσει σε περαιτέρω μείωση της αξίας των δανειακών χαρτοφυλακίων των τραπεζών.
Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι τράπεζες θα πρέπει τώρα να προσαρμοστούν στην αλλαγή κατεύθυνσης που φέρνουν νέοι νόμοι, οι οποίοι σκοπεύουν στην καταπολέμηση του «εύκολου» δανεισμού και στα κενά της εταιρικής διακυβέρνησης που επέσπευσαν την κρίση. Ήδη σε εξέλιξη είναι έρευνα για ποινικές, λογιστικές και αστικές ευθύνες, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις συμβούλια τραπεζών και στελέχη της διοίκησης έχουν απομακρυνθεί και αντικατασταθεί.
Νέοι κανόνες
Η κεντρική τράπεζα της χώρας έχει δημοσιεύσει έναν αυστηρό νέο κώδικά πρακτικής για τράπεζες και ασφαλιστικές, ενώ το ιρλανδικό χρηματιστήριο υιοθέτησε νέους κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης. Ακόμη, η έκδοση πράξης σχετικής με τη σταθεροποίηση των πιστωτικών ιδρυμάτων, επισπεύστηκε δίνοντας στην κεντρική Τράπεζα την εξουσία να διορίζει διοικητικά στελέχη σε τράπεζες και να τις διοικεί, όπως και την εξουσία ρευστοποίησης πιστωτικών ιδρυμάτων σε ορισμένες περιστάσεις.
Η κεντρική τράπεζα εφαρμόζει επίσης μια σειρά νέων στάνταρντς για την καταλληλότητα και την ακεραιότητα των υπαλλήλων στον χρηματοοικονομικό κλάδο και όλοι οι επικεφαλής Διοικητικών Συμβουλίων θα αξιολογηθούν με βάση αυτά. Παράλληλα, το υπουργείο Οικονομικών δημιουργεί ήδη μια «δεξαμενή» πιθανών τραπεζικών στελεχών με σχετική εμπειρία που πρέπει όμως να πάρουν και το πράσινο φως των κριτηρίων.
Ο κ. Noonan λέει ότι σχεδιάζονται επιπρόσθετες αλλαγές για να αυστηροποιηθεί ο έλεγχος. Το στοίχημα του να γίνουν όλα αυτά σωστά είναι πολύ μεγάλο για την Ιρλανδία και για την Ευρώπη. Για τον κ. Cotter πρόοδος θα υπάρξει αν σε πέντε χρόνια η οικονομική ανάπτυξη επιστρέψει στο 2% ή το 3%, η ανεργία έχει πέσει στο 7-8% και η οικονομία μετακινηθεί μακριά από τον κύκλο σπασίματος της φούσκας προς μια σταθερή διαδικασία ανάπτυξης, και οι περισσότεροι απολαμβάνουν καλή ποιότητα ζωής. «Το πρόβλημα τώρα είναι το κατά πόσον μπορούμε να αλλάξουμε ρότα στο πλοίο που λέγεται Ιρλανδία και να πετύχουμε κάτι τέτοιο».
